Rats on Rafts, hoofdstuk drie: de zoektocht naar nieuwe realiteit en perspectieven
29 januari 2021
Het duurde ruim vijf jaar, maar vandaag komt Excerpts From Chapter 3: The Mind Runs A Net Of Rabbit Paths uit, de nieuwe plaat van Rats on Rafts. Met voortschrijdend inzicht creëerden de Rotterdammers een unieke eigen realiteit, waarin ze de pieken en dalen van de afgelopen jaren in nieuw perspectief beschouwen. Samen met frontman David Fagan liepen we de hoofdstukken door.
Tekst Robin van Essel
Foto’s Melanie Marsman
Het is woensdagmiddag 6 januari als David Fagan ons een rondleiding geeft door Kurious. De nieuwe, zelfgebouwde studio van de band, in een kelder op een industrieterrein vlakbij het vliegveld van Rotterdam, is tot de nok gevuld vol met analoge opnameapparatuur. Het centerpiece is een Telefunken Magnetophon-bandrecorder uit 1970: “Ze zijn niet heel moeilijk te vinden, maar deze werkt nog, dat is vrij zeldzaam.” De nieuwe analoge apparatuur en studioruimte verschaften de band de luxe om compleet op eigen voorwaarden en tempo te werken aan zijn derde plaat, die de tot de verbeelding sprekende titel Excerpts From Chapter 3: The Mind Runs A Net Of Rabbit Paths meekreeg.
Het zijn roerige tijden, blijkt maar weer als we diezelfde avond op CNN zien hoe duizenden Trump-aanhangers het Capitool bestormen. Een cumulatie van de onvrede door mensen die door jarenlange hersenspoeling een eigen realiteit hebben gecreëerd. Niet uniek voor de Verenigde Staten, zo zagen we deze week nog: ook dichter bij huis zijn de door het populisme gevoede hordes bereid om erg ver te gaan voor hun alternatieve waarheden. “Ik snap die mensen niet”, verzuchtte Fagan die middag nog. “Die niet in perspectief kunnen zien dat we het hier best goed hebben, die niet inzien dat je blij moet zijn dat je eten hebt en een dak boven je hoofd. De rest komt wel weer.”
Realiteit heeft alles met perspectief te maken. Afhankelijk van de geldende norm, hoe vanzelfsprekend al dan niet primaire levensbehoeftes voor je zijn, heb je de luxe om je over andere zaken zorgen te maken. Je ambities bijvoorbeeld, die onlosmakelijk verbonden zijn met je eigen ontwikkeling. Rats on Rafts’ ambities drijven op ontwikkeling. Vijf jaar duurde de aanloop naar de opvolger van Tape Hiss (2015). Met die plaat oversteeg de band destijds zijn eigen ambities, maar het succes kwam met een prijs: de afgelopen jaren verliepen langs hoge pieken en diepe dalen. Op Excerpts From Chapter 3 vertelt Rats on Rafts zijn verhaal – zij het op tamelijk abstracte wijze.
Hoofdstuk 3.1 – niet voldoen aan de norm
Anno 2021 is onveranderd dat er nul intentie bestond om een plaat te maken die conformeert aan de verwachtingen, die ‘de Rats’ sinds het uitkomen van debuut The Moon Is Big (2011) min of meer tegen wil en dank wekten. Destijds schopten ze het ermee tot de mainstream van 3FM en De Wereld Draait Door, maar hadden lak aan het keurslijf waar die media de band in probeerden te duwen. Het leverde soms hilarische en ronduit ongemakkelijke situaties op. Zoals toen Fagan in de studio van Matthijs van Nieuwkerk zijn schouders ophaalde bij de nominatie voor een 3FM Award, tot grote verontwaardiging van Caro Emerald. Of die keer dat een slecht voorbereide radio-dj uit zijn slof schoot omdat de band weigerde zijn vragen serieus te beantwoorden.
Fagan: “Achteraf gezien vond ik dat een moeilijke tijd. Het zegt ook wel wat, dat wanneer je op tv bent het meer over je haar dan over je muziek gaat. We werden voor awards genomineerd en uitgenodigd voor interviews. Joh, we waren twintig en hadden een goede tijd met live spelen. We zaten helemaal niet op die media-aandacht te wachten. Draai de muziek, of niet.”
Of Rats on Rafts vandaag de dag beter zou vallen in de mainstream, weet Fagan niet. Want de band mag dan veranderd zijn, de geldende norm is doorgaans niet onderhevig aan sterke ontwikkeling. Het leeuwendeel van de mensen wil gewoon steeds dezelfde naturelchips, net zo gehersenspoeld worden als de populistische meutes, maar dan muzikaal. “Mensen zijn simpel, er moet altijd een soort referentiekader zijn. Maar volgens mij moet je smaak altijd in beweging blijven, je blijft ook niet van je geboorte tot je dood elke dag dezelfde boterham met kaas eten.”
Rats on Rafts staat op een uiterste van dat spectrum, de ultieme autonome band, niet gedreven door andermans verwachtingen, maar door de continu ontwikkelende drang naar artistieke vernieuwing. Fagan: “Ik houd ook van catchy popmuziek, maar ik ben wel altijd op zoek naar iets dat me triggert. Ik geloof er gewoon heilig in dat iemand anders onze muziek pas goed vindt als ik het zelf goed vind. Dat creatieve proces vind ik interessanter dan of iets succesvol is. Ik heb nooit de illusie gehad dat onze muziek dat kon zijn, succesvol.”
Hoofdstuk 3.2 – mee op avontuur
Was Tape Hiss vooral een momentopname die de intense livereputatie van de Rotterdammers moest vangen, de fundering van de ambities voor Excerpts From Chapter 3 werd gelegd door de liefde die Fagan en gitarist Arnoud Verheul ontwikkelden voor de arrangementen van psychedelische popcomponisten uit de jaren zestig. Zoals Van Dyke Parks (bekend door zijn samenwerkingen met Brian Wilson van The Beach Boys), Joe Meek en Scott Walker. “We leerden daardoor meer over hoe je een plaat creëert. De B-side van Tape Hiss was één lange track en het voelde achteraf alsof we wel meer uit de laagjes hadden kunnen halen. We wilden nu een soort avontuur, waar je als luisteraar doorheen gesleept wordt.”
En een avontuur is Excerpts From Chapter 3. Het is een verhaal over vijf jaar Rats on Rafts, dat zich met haarspeldbochten in verschillende narratieven ontvouwt. De autobiografische referenties bestaan uit woorden, melodieën en klanken die her en der subtiel de kop opsteken tussen de filmisch aandoende arrangementen, als een ambitieuze en artistieke muzikale western.
Het is geen conceptalbum: die zijn vaak te bedacht, vindt Fagan. Deze plaat groeide organischer. De band had ook helemaal geen tijd om er al te veel bij na te denken: de weg ernaartoe was lang en fragmentarisch, een doordenderende sneltrein van tours, onder andere in het Verenigd Koninkrijk, waar Tape Hiss goed aansloeg en een deal met Fire Records opleverde. Tussendoor nam de band ook nog een plaat op met De Kift.
Hoofdstuk 3.3 – door de bodem gezakt
De sneltrein eist slachtoffers. Bassist Florian Veenhuis kon kort na het uitkomen van Tape Hiss vanwege persoonlijke omstandigheden niet meer bijbenen, waarna enige tijd later ook drummer Joris Frowein besloot de band te verlaten. Voor Rats on Rafts, dat tien jaar daarvoor als vriendengroep ontstond, was het een absoluut dieptepunt.
“Er zijn tussen onze albums altijd momenten geweest dat we door de bodem zakten”, zegt Fagan. “Waarbij ik dacht dat het niet erger kon worden en het dat dan toch werd. Na Tape Hiss hing er veel negativiteit rondom de band. We waren bezig met het promoten van de plaat op tour gaan en weer door naar de volgende. Er waren steeds meer hobbels in de weg, waardoor we geen tijd hadden om aan nieuwe muziek te werken. Dat heeft veel doorzettingsvermogen nodig gehad. Ik durf er mijn leven op te verwedden dat de gemiddelde persoon er allang mee was opgehouden.”
Maar conform de Rotterdamse handen-uit-de-mouwen-mentaliteit draait de realiteit van Rats on Rafts om hard doorwerken. Opgeven is geen optie. Niet wanneer de band door media en het grote publiek niet begrepen wordt en niet wanneer er ledematen worden afgehakt in de vorm van de ritmesectie die altijd zo definiërend was voor het geluid van de band.
In plaats daarvan stopte Fagan alle woede en frustraties in het maken van nieuwe muziek. “De plaat gaat over die frustraties. Niet als een verhaal van A tot Z, maar over een persoon die de zaken die hij meemaakt achteraf overziet en er commentaar bij geeft. Het is hoe ik die lange periode vol ups en downs ervaren heb, verweven in verhalen. Ik vond het moeilijk dat de band uit elkaar viel, maar ook inspirerend en interessant. Wat konden we ermee doen? Arnoud en ik dachten allebei: we zijn hier nog niet klaar mee.”
Hoofdstuk 3.4 – nieuwe diversiteit
De stap voorwaarts vonden Verheul en Fagan in de nieuwe ritmesectie van de band. Bassist Florian Veenhuis werd al kort na het uitkomen van Tape Hiss vervangen door Natasha van Waardenburg (bekend van De Nieuwe Vrolijkheid). “Natasha kan goed spelen en onze smaken komen overeen. Ze speelt de bas melodischer, ze kan zingen en speelt ook toetsen. Dat bracht nieuwe diversiteit in de band.”
Een nieuwe drummer was een langere weg: Leon Harms (Yuko Yuko) en Bram Nigten (WOLVON) namen tijdelijk waar, tot Mathijs Burgler zich meldde. De jonge fan uit de entourage van Yuko Yuko had de band zien spelen in zijn woonplaats Dokkum. Het inspireerde hem om te gaan drummen, vastbesloten om deel uit te maken van Rats on Rafts. Te midden van een bomvolle agenda met shows en door de hevige behoefte aan een vaste drummer besloten Fagan en Verheul hem een kans te geven, die hij met beide handen aangreep.
Nog steeds had de band weinig tijd om na te denken over wat de nieuwe bezetting zou kunnen betekenen voor de toekomstige ambities van Rats on Rafts, maar Fagan beschouwde het als een natuurlijke ontwikkeling. “Wil je achteruit kijken, of benader je iets vooruitstrevend? Alles in het leven is toch tijdelijk. Als je dertig bent hoop ik ook dat je niet hetzelfde in het leven staan dan wanneer je twintig was, dat zou vrij beperkend zijn. Met Natasha en Mathijs was het hoofdstuk voor ons afgesloten. Dit zijn nu de mensen in de band, met hen gaan we de toekomst in.”
Hoofdstuk 3.5 – ontheemd in Japan
Nog was de weg voor Excerpts From Chapter 3 niet vrij. Er miste een groter perspectief, de overkoepelde visie, die de verzameling verhalen bij elkaar kon brengen tot een zelfgeschapen realiteit. Rats on Rafts vond die uiteindelijk op een onwaarschijnlijke plek: Japan. De band was al eerder met Franz Ferdinand op tour geweest en begin 2019 werden de Rats meegevraagd naar Japan, schijnbaar omdat hun sound Franz Ferdinand-drummer Paul Thomson deed denken aan de Japanse postpunkband Les Rallizes Dénudés.
Fagan: “Ik haat vliegen, dus ik was nog nooit buiten Europa geweest. Ineens stonden we in een maatschappij die er vertrouwd uitziet, maar compleet anders is ingericht. De mensen, de optredens, de zalen, alles anders. We werden op straat nagekeken en aangesproken. Een bizarre ervaring. Iedereen is heel beleefd en behulpzaam, maar dat betekent ook dat er sociaal veel van je wordt verlangd, er zijn weinig mogelijkheden om jezelf te zijn. Het was een droom om dat een paar weken te kunnen observeren.”
Iedereen die weleens reist, kent het gevoel van ontheemd te zijn in een ander land, de schokkende realisatie dat je een nieuwe droomwereld bekijkt met je eigen Westerse bril, en het ongemakkelijke gevoel wanneer je bij thuiskomst met je nieuwverworven perspectief weer plaatsneemt in je eigen vertrouwde realiteit. Fagan had hetzelfde: “Er bleef een spanning achter die ik geen plek kon geven. Totdat ineens Tokyo Music Experience eruit kwam zetten. Het nummer gaat over onze ervaringen in Japan, ineens snapte ik het. Alles viel op zijn plek en er begon zich een geheel te vormen dat ik eerder niet overzag: dat we vijf jaar van ons leven met de band hadden gedocumenteerd in liedjes.” Excerpts From Chapter 3 is daarmee een stuk persoonlijkere plaat dan Tape Hiss: “Elk nummer refereert wel ergens naar de gebeurtenissen van de afgelopen jaren. Ik was toegewezen op die persoonlijke ervaringen om verder te kunnen gaan.”
Hoofdstuk 3.6 – missie geslaagd?
Het mag dan een lang en bij vlagen pijnlijk proces zijn geweest, maar Excerpts From Chapter 3 is een eigenzinnig meesterwerk waarop de band erin is geslaagd om alle frictie te kanaliseren en een grensverleggende, ambitieuze visie effectief te combineren met de frisse kleuren die de nieuwe bassist en drummer aan het palet toevoegen. Missie geslaagd, de onstilbare honger naar muzikale verheffing is voor nu bevredigd, de rest is niet interessant.
Fagan kijkt alweer verder: “Of het mensen uitdaagt en iets losmaakt, vind ik een veel interessantere maatstaf voor succes. Ik wil gewoon weer kunnen touren, verder heb ik niet heel grote ambities wat dat betreft. Ik wandel ondertussen alweer het volgende hoofdstuk in. Ik denk dat we pas aan het begin staan van wat we met deze line-up kunnen doen. Dat is een fijn gevoel. We zijn nog ver bij onze volle potentie vandaan.”
