Een overrompelend Grauzone blijft in het geheugen gegrift staan
8 februari 2020
Grauzone is een kunstuniversum met een donkergrijs tintje. Een festival met vele gezichten, maar één allesomvattende geest. Het omschrijven van die desbetreffende geest is andere koek. Is er bijvoorbeeld een rode draad, essentie of muziekstijl die alle acts verbindt? Of is het juist een bepaalde combinatie die het programma allieert? The Daily Indie zoekt het uit en legt de vrijdag vast in woord en beeld.
Tekst Sjoerd Aarden
Foto’s Tess Janssen
Neem bijvoorbeeld het samenspel van jonge honden en oude rotten dat bovenaan de posters paradeert. Shame en The Murder Capital vs. Thurston Moore en Damo Suzuki. Het enige uniforme is misschien de uniforms van alle aanwezigen: het zwart overheerst, en het zwart breidt bovendien uit.
Onze festivaldag begint in het Koorenhuis met de Nederlandse première van de documentaire Where Does A Body End?, over cultmuzikant en Grauzone-alumnus Michael Gira, kopstuk van het legendarische Swans en meesterbrein achter fantastische acts als Angels of Light, Circus Mort en The Body Lovers. Een prachtig intiem portret met een tijdsduur van 120 minuten, bijna net zo lang als een gemiddeld Swans-album. En ieder die zich weleens aan diens discografie heeft onderworpen, weet dat dat zware kost en een veeleisende ervaring kan zijn. Het is dus maar goed dat we na afloop nog zo’n anderhalf uur speelruimte hebben voordat de allereerste programmakeuze een intrede doet.
Die allereerste keuze is Shortparis, een groep waar we eigenlijk wel eenzelfde definitie op los kunnen laten als die we zojuist aan Grauzone gaven. Het uit Rusland afkomstige gezelschap verkondigt een spektakel waarin talloze muziekstijlen en kunstdisciplines samenkomen, maar voorziet het geheel steevast van een heldere Shortparis-stempel. Een groep met een dusdanig eigenaardige esthetiek dat we het kortgeleden hoogstnodig achtten om een gehele feature aan de band te wijden, waarin we de band voorzichtig als ‘de Slavische variant van Suuns’ omschrijven.
Dat wil zeggen: zeldzaam, onbegrensd, schurend, maar te allen tijde uitermate aanlokkelijk. Waar die Canadezen daarentegen altijd hun ‘cool’ behouden, zien de Russen geen reden om niet ook lichamelijk volledig op te gaan in hun flitsende ‘audiotheater’, of ze nou de openingsband zijn of niet. Het feit dat ze live – anders dan op hun bandfoto’s en in hun videoclips – bovendien zonder identieke klederdracht of simultaan geschoren koppen verschijnen, maakt het mogelijk om per bandlid eveneens hun individuele krachten te ontdekken. Natuurlijk is het die belachelijk indrukwekkende falsetstem van frontman Nikolai Komyagin die constant op de voorgrond treedt, maar de aandacht gaat voor een groot deel uit naar de lichaamsorkestratie van percussionist Pavel Lesnikov – al zal zijn felgroen gekleurde synthetische blouse daar ook wel een rol bij spelen.
De eigenaardige muziek van Shortparis is extreem doordacht en tegelijkertijd ordinair dansbaar; snoeiende elektronica en sensuele Balkanmelodieën met de rave-intensiteit van een EBM-performance. Een knipoog naar een rijke culturele historie zonder in een soort songfestival-achtige landsvertegenwoordiging te vervallen. Wat veel op deze vroege avond? Wellicht wel, ja. Enerzijds zou je kunnen stellen dat Shortparis beter wat dieper in de nacht geprogrammeerd had kunnen worden, maar anderzijds kun je je als festival geen betere aanstichter wensen.
Om nog even in het kader van goed geoliede machines te blijven, houden we stand in de Grote Zaal, waar The Murder Capital het programma voortzet. Van alle acts die dit weekend te zien zijn heeft dit Ierse vijftal misschien wel de kortste carrière achter de rug, maar tegelijkertijd de minste introductie nodig. De band geldt ongetwijfeld als een van de meest geslaagde producten van de zoveelste postpunkherleving, de term ‘product’ wordt daar overigens met opzet gebruikt, want anders dan bij Shortparis krijgt het woord ‘theater’ in het geval van The Murder Capital een iets minder positieve connotatie.
Soms is het simpelweg een beetje moeilijk om het allemaal zo serieus te nemen: hoe frontman James McGovern, met zijn handen gekruist op zijn rug, het gezag over de ruimte toe-eigent, hoe bassist Gabriel Paschal Blake, als een vervelend voetbaljochie, grijnzend met zijn duim over zijn lippen strijkt. Hoe de band zijn setlist zo strategisch opbouwt dat het onheil stapsgewijs opbouwt tot een energiek hoogtepunt. Je wíl het irritant vinden, maar het is te goed. De nummers zijn sensationeel sterk en de band speelt retestrak. Het is opbouwen en afbreken met minutieuze bezieling. Eens gegrepen is nooit meer loslaten. Green & Blue, Don’t Cling To Life, Feeling Fades: met zo’n arsenaal kun je als band alles maken. Dan kun je een overbodige sigaret op het podium aansteken, aan het begin van de set een ballad spelen en een grote zaal muisstil krijgen; dan kun je op een serieus festival als Grauzone zelfs om een verdomde sit down vragen. De Ieren krijgen het voor elkaar. En of het nou allemaal oprecht is of niet: het voelt alsof we met open ogen ergens keihard intrappen. Shit… The Murder Capital is een van de beste bands van het moment.
Hoewel de meer dan legendarische Thurston Moore binnen afzienbare tijd het grote podium zal betreden, lijkt het desalniettemin een deugdelijk moment om het Grauzone-hoofdkwartier te verlaten en het grijze buitengebied te verkennen. Op een halve kilometer afstand van Paard vindt men The Grey Space – ja, zo heet die plek ook buiten het festival om. Het is de locatie waar aan het festival verbonden muzikanten en kunstenaars hun visuele werk presenteren als onderdeel van de expositie Graukunst: ARTNROLL. Daarnaast is het de plek waar een trap de bezoekers naar een roodverlichte kelder leidt waar niet veel meer dan een audio-installatie en een enigmatische vlag pronken.
Voor alle duidelijkheid: de keuze voor het vertrek naar dit ondergronds kwartier is allesbehalve toevallig: om 23:00 staat William Maybelline, beter bekend als Qual, hier namelijk geprogrammeerd. Vaste Grauzone-gangers hebben ‘m vorig jaar al kunnen aanschouwen als helft van coldwaveduo Lebanon Hanover, die destijds een prachtige show op het hoofdpodium neerzette. Voor die zwartgallige romantiek en andere Wertheriaanse taferelen is onder Maybellines EBM-pseudoniem echter geen ruimte, als Qual draait het allemaal om digitale verdoemenis, of zoals het op de Grauzone-website staat omschreven: een post-apocalyptisch nucleaire winter. Dat thema weet Maybelline feilloos te introduceren met gasmaker en pistoolgebaren. Half mens, half beest, half cyborg en ja, ik weet dat dat uitkomt op anderhalf, maar dat geldt eveneens voor de intensiteit van dit kelderfeestje. Echt, een betere locatie dan The Grey Space is voor een Qual-show ondenkbaar.
Na het optreden roept hij de aanwezigen nog even bij elkaar: wie heeft er in hemelsnaam zijn ijzeren ketting gestolen? De tegen de lamp gelopen dief meldt zich snel. Qual is tevreden. ‘See how soft I am?’ vraagt hij. Als William Maybelline misschien wel, maar Qual is alleszins not for the faint-hearted.
Volgende halte: Paardcafé, een van andere intieme podia dat het festival biedt. Een setting die de muziek van Rakta goed kan gebruiken. Het zijn geluiden die een soort oerenergie vertolken, een energie die communiceert via het onderbewuste.
De driekoppige formatie is afkomstig uit Brazilië, maar vergeet elke denkbare exotische associatie die je daarbij kunt hebben. Geen carnaval of Copacabanastrand – nee, de muziek van Rakta vertolkt het Brazilië van de corruptie, geweld en misogynie. Niet dat dat is op te maken uit de visuele aspecten of de echoënde Portugese kreten, maar in interviews uiten kernleden Carla Boregas en Paula Rebellato zich vaak wanhopig over de toekomst van hun thuisland en de wereld in het algemeen. Goed, mocht het begin van het einde in de nabije toekomst worden ingeluid, dan lijkt Rakta een realistische kanshebber voor het aanleveren van de geschikte soundtrack. Bij vlagen denken we aan Föllakzoid, bij vlagen denken we aan oudere helden als X-mal Deutschland en bij vlagen denken we aan de hoeveelheid indrukken die we in zo’n kort tijdstek op hebben kunnen doen. Grauzone is een veeleisend festival met en veeleisend programma, maar blijft daarom des te beter in het geheugen gegrift. De muziek van Rakta suist eindeloos door de nacht, terwijl wij de eerste festivaldag weltevreden afronden.
