William Basinski: “Het is een duistere uitspraak over de tijd waarin we ons nu bevinden”

De 62-jarige William Basinski heeft een druk jaar achter de rug: in maart bracht hij compilatiealbum Hymns of Oblivion uit en in de zomer het debuut To Feel Embraced van het zijproject Sparkle Division Als kers op de taart is er nu nog een plaat: Lamentations, die zijn titel eer aan doet. Het is een ongebruikelijke mix van oude tapes, operazangeressen, Balkangeluiden en vooral: veel somberheid. Want Basinski was het afgelopen jaar allesbehalve blij.

Tekst Iris Luimstra
Illustratie Inge Spoelstra

11 september, 2001. William Basinski heeft net het eerste deel van de The Disintegration Loops afgerond en kijkt vanaf zijn balkon in Williamsburg naar de ineenstorting van de Twin Towers. Hij zet zijn net voltooide plaat aan en neemt de gebeurtenis op met een videocamera. Al gauw worden The Disintegration Loops een, misschien wel onbedoelde, soundtrack voor deze gebeurtenis. Het stuk, dat één lange herhaling is van een tape die keer op keer wordt afgespeeld tot hij letterlijk uit elkaar valt, wordt een symbool voor hoe de wereldorde op 9/11 veranderde. Bijna twintig jaar later zijn we aangekomen op een nieuw kantelpunt in de geschiedenis. De politieke onrust in de Verenigde Staten is voor Basinski reden genoeg om een plaat te schrijven die past in deze onzekere tijd.

Loops
Wanneer we Basinski spreken, zien we op de achtergrond zijn prachtige, karakteristieke huis. Toch voelt hij zich niet zo zeer behaaglijk, eerder moe en somber. Droefgeestigheid was in Basinski’s muziek altijd al hoorbaar, maar het is nog duidelijker te voelen op zijn nieuwe plaat, Lamentations, wat vertaalt naar ‘klaagliederen’. Een passende naam voor een album waarin hij op een donkere tijd reflecteert. Het geluid is grimmig, soms zelfs neigend naar spookachtig. Hoe kwam dit tot stand? “Het idee voor deze plaat kwam afgelopen zomer. Ik had het gevoel dat ik misschien iets moest doen, maar ik wist niet wat. En toen kwam ik deze kleine bak met lang verloren gegane loops tegen, vrijwel allemaal afgekeurd.” (Een loop is een audiosample die digitaal of analoog wordt vertraagd en gemanipuleerd tot een herhalende soundscape – een veelgebruikte methode in de ambient, red.)

“Het waren niet de loops waarvan ik hield, die je onmiddellijk vastpakken in dat eeuwige moment. Er was daar iets, iets wat erg gebroken en donker was. Ik bedacht me dat het misschien de tijd was om er iets mee te doen. Er is zoveel chaos, gekte en waanzin in de wereld. Het lijkt een tijd van bezinning te zijn en dus sequencede ik dit materiaal. Daarna was ik in de studio met mijn geweldige assistent Preston (Wendel, red.). Ik had deze ene loop die ik tijdens mijn laatste tournee had gebruikt als een soort toegift aan het einde van de show. We plaatsten hem op de haspel van de bandrecorder, ik veranderde de snelheid en plotseling was dit er. Een soort wild opera singer loop thing. Dus toen hebben we uiteindelijk de hele C- en D-kant van de plaat in één keer opgenomen, terwijl ik de tape manipuleerde en Preston hem naar Ableton stuurde. That sealed the deal. We eindigden met een dubbelalbum.”

Hij kan zich van één loop direct herinneren waar het vandaan kwam; de bron blijkt vrij oud. “Ik weet van Tear Vial dat die uit San Francisco komt. Uit 1978 of 1979, want er zit een klik in. Toen ik voor het eerst loops aan het maken was, wist ik niet dat ik de tape schuin af moest knippen, dan krijg je een kleine cross-fade. Ik sneed ze in een hoek van negentig graden en heb ze aan elkaar vastgemaakt, toen ontstond er een klik. Ik vond dat soort dingen nooit leuk en zo kwam die loop niet, zoals de andere pianoloops, terecht in veel van mijn eerdere pianostukken zoals Variations. Nu vind ik het wel leuk en daardoor de loop ook: het is een schokkend moment vol melancholie en je keert daar steeds naar terug.”

Iets anders dat deze plaat heeft beïnvloed, was Balkanmuziek. “Een van de loops aan het einde van de A-kant, O My Daughter, O My Sorrow, vond ik toen ANOHNI me belde en me uitnodigde om co-muziekregisseur te worden van de opera The Life And Death Of Marina Abramovic. Ik probeerde muziek te verzinnen voor verschillende scènes. Ik ging online op onderzoek uit naar verschillende soorten Balkanmuziek die Marina misschien als kind hoorde. Ik maakte mezelf vertrouwd met verschillende soorten: van volksliederen die zo mooi en melancholisch waren, tot meer kerkelijke muziek en muzakachtige popmuziek uit die tijd. Uiteindelijk heb ik een viool-loop gemaakt van een plaat, die vertraagd en toen kreeg ik dit ontzettend cool klinkende ding. Die heb ik toen overlapt met een klein fragment van een Balkan-volkszanger. Dat werd het stuk O My Daughter, O My Sorrow. Daarna ga je met de drone meer de duisternis in en dan aan het einde hoor je de andere zanger zingen: please!”

• 

Laat het alsjeblieft stoppen
Please, dus, het nummer dat voluit Please, This Shit Has Got To Stop heet. “Het klonk alsof ze dat zei. Ik weet niet waar het vandaan kwam. Mensen geven me oude reel-to-reel-banden, oude afspeellijsten uit de jaren zestig en zeventig. Meestal zijn ze niet gemarkeerd. Deze was dat wel, er stond een lijst met titels op. Als ik een nieuwe loop nodig heb, draai ik hem om en kijk wat er op de andere kant staat. Soms is het ongelooflijk wat je vindt. De tape viel uiteen toen ik hem aan het herhalen was. Nou, deze shit moet stoppen, honey.”

Wat moet precies stoppen? “Alles! Het patriarchaat, witte suprematie. Het bedrijfskapitalisme vernietigt alles voor winst. Waarvoor? Ik weet het niet. Ik denk dat de planeet zal overleven, maar wij misschien niet. We leven veel te snel. Het is waanzin.” Basinki is vrij vermoeid van deze problematiek, hij introduceert dan ook het woord doom scrolling: het doorlopend lezen van slecht nieuws op internet en social media. “Doordat iedereen de hele dag thuis zit en doom scrolt, ontstaat er nog meer chaos. Het is als een zwerm sprinkhanen.” Wat nou als de verkiezingen een kantelpunt betekenen voor de VS? “Laten we het hopen. Het voelt alsof we ons in het midden van The Disintegration Loops 4 bevinden, waar alles heel snel in chaos vervalt. Als we daar doorheen komen, kunnen we misschien The Disintegration Loops 5 bereiken, waar wat rust en kalmte terugkomt. Het zal waarschijnlijk een tijdje duren, laten we er het beste van hopen. Mensen stemmen als nooit tevoren, dus ik weet niet wat er gaat gebeuren.”

Basinski doom scrolt de hele dag wat af. “Ik ben al zeven maanden thuis. Ik zou mijn grootste wereldtournee ooit hebben, natuurlijk geannuleerd. Ik heb zo te doen met mijn collega’s en vrienden over de hele wereld die op die locaties werken. Technische mensen, promotors, het is gewoon vreselijk. Ik mis het ook om naar festivals te gaan en bij iedereen te zijn. Om selfies met fans te nemen na de show, te drinken en plezier te hebben. Ik bedoel – God, het is vreselijk. Ik kan geen vrienden zien, ik ben bang om het huis te verlaten. Niemand bezoekt elkaar dit jaar, het is hartverscheurend. Gelukkig heb ik dit charmante huisje waar ik van hou, dus dat is een grote zegen. En ik ben godzijdank nog steeds in staat om mijn rekeningen te betalen. Dankzij alle gezegende fans over de hele wereld die mijn muziek kopen en spelen, slaag ik erin om rond te komen. Ik ben een fortuin misgelopen door dit jaar niet te kunnen toeren. Desalniettemin gaat het gaat goed met mij. Ik mag niet klagen, sommige mensen hebben geen inkomen meer.”

Introspectie, geluk en stilte
Gelukkig is er als pleister op de zere wond nog Basinski’s muziek en een moment van zelfreflectie door zijn bijzondere gebruik van stilte. Waar komt die fascinatie vandaan? “Ik heb dat van John Cage geleerd. Zijn werk heeft mijn ogen geopend toen ik eind jaren zeventig op de universiteit van Noord-Texas zat. Cage gebruikte allerlei dingen, zoals radio en tape. Het was heel bevrijdend voor mij, als iemand die klassieke klarinet studeerde en leerde regels muziek lezen. Om af te studeren in muziekcompositie moet je piano leren spelen. Cage leerde me dat ik me niet door al die orkestratie en al die andere zaken heen hoefde te worstelen – dingen die ik niet kon. Ik vond juist manieren om hetzelfde geluidsuniversum te verkennen met tape en loops. Dat was hoe ik begon. Daarnaast had ik vrienden die platen verzamelden, echte muziekfanaten. Ze moesten steeds het meest avant-garde ding hebben. Dus ik maakte kennis met coole Duitse experimentele muziek. Everything went. Ik begon mijn beperkte pianovaardigheden te gebruiken en alles op te nemen: van de koelkast tot wat dan ook. Ik experimenteerde met cellofaan, geprepareerde piano en met verschillende manieren van opnemen. Toen begon ik resultaten te krijgen en dus bleef ik het doen. Mijn vrienden waren allemaal schilders, dus in zekere zin was ik een schilder die geluid gebruikte. Ik heb veel van hen geleerd over esthetiek, kunst en muziek.”

Wat nou als hij Lamentations als beeld zou omschrijven? “Ze zijn als tapijten. Lamentations is een foto van een moment in de tijd. Van een lang moment in de tijd, van een patriarchaal paradigma dat nu aan het instorten is en zal verdwijnen.” Het is een van politieke thema’s die vaak terugkeert in ons gesprek; Basinski spreekt zijn hoop uit over hoe serieus de jonge generatie de politiek neemt. “Jongeren stemmen in dit land als nooit tevoren, wat zo bemoedigend is. En ze moeten wel: het is hun wereld die wordt vernietigd. Als ze een toekomst willen, kunnen ze maar beter veranderen wat er in onze regering gebeurt. We hopen allemaal dat we kunnen beginnen met het oplossen van wat er is misdaan.” Basinski laat een stilte vallen. “Ik geef erg om dit land en de wereld. Het is een hartverscheurend jaar geweest en vier vermoeiende jaren hier. Het is nu zo gek. Het is gewoon….” Hij zucht. “Dus hopelijk is dit snel voorbij. Dan zullen we onze weg terug moeten vinden naar fatsoen en vriendelijkheid.”

• 

Twintig jaar na The Disintegration Loops
Hopelijk komt er dan volgend jaar licht aan het einde van deze tunnel. 2021 markeert ook de twintigste verjaardag van The Disintegration Loops. “Sinds dit jaar werken geweldige muzikanten aan een uitvoering van de laatste drie Disintegration Loops, de eerste drie zijn al getranscribeerd. Er zijn plannen in de maak om volgend jaar enkele orkestconcerten te doen.” De tapes waarmee The Disintegration Loops werden gemaakt, zijn zelf natuurlijk niet meer één op één af te spelen. “De banden zelf zijn helder, afgezien van enkele donkere vlekken. Maar dat is niet hoe het werkt, want ze zijn klaar. Ze hebben het een keer gedaan en gelukkig heb ik het toen opgenomen.”

The Disintegration Loops heeft nu, twintig jaar later, een nieuwe betekenis voor hem gekregen. ”Ik luister er niet zo vaak naar. Ik vind ze mooi omdat het een ontdekking was, het was onbedoeld. Dat is wat ik toen leerde: op zo’n moment niets doen, er gewoon voor zorgen dat je opnames goed zijn, het laten doen wat het doet en dan heb je het. Het is een documentatie van wat er in realtime is gebeurd. Het is goed om te weten wanneer je een stap terug moet doen. Toen ik jong was, wilde ik erg betrokken zijn in het maakproces. Met dit project werd het heel duidelijk dat ik niet meer moest proberen een tegenmelodie erin te gooien: ik moest het gewoon laten zijn voor wat het was en afwachten wat er zou gebeuren.”

Sprankels hoop
Te midden van alle somberheid ziet Basinki ook sprankels hoop, haast letterlijk: zijn zijproject Sparkle Division. Het staat ver af van waar we Basinski van kennen, vol speelse invloeden uit jazz, lounge, disco en hiphop. “Deze zomer hebben we de Sparkle Division-plaat uitgebracht. Het is niet wat mensen van me verwachten. Preston liet me vijf jaar geleden al zien waar hij toen mee bezig was, het maakte me zo enthousiast dat ik mijn saxofoon erbij haalde. We hadden gewoon een heleboel plezier met deze tracks. Uiteindelijk hebben we besloten om het dit jaar uit te brengen. Mensen vonden het leuk, het was een blije zomerplaat: jazzy, pittig en gek.”

Andere verlichting kwam uit een onverwachtse hoek. “We moeten een manier vinden om deze tijd op een positieve manier te gebruiken: reflecteren, lezen, naar muziek luisteren of even naar buiten gaan en alle schoonheid ervan inzien.” Dan licht Basinski ineens op. “Een verwilderde kat uit de buurt komt steeds langs. Ik heb altijd katten gehad. Toch heb ik er nooit meer eentje genomen toen mijn laatste stierf, omdat ik zoveel heb gereisd in de afgelopen vijftien jaar. Nu is er deze prachtige, oranje Cyperse die elke dag langskomt. Hij laat me hem niet aaien, maar ik geef hem eten en heb gezegd dat hij welkom is. Dus hij komt hier, eet wat en jaagt een beetje door de tuin op zoek naar hagedissen en vogels. Dat maakt me een beetje gelukkig. Ik heb hem vandaag nog niet gezien. Ik noem hem Ziggy Stardust (naar David Bowies alter ego, red.). Hij is echt knap, met een geweldige vachttekening. Als het koud wordt, maybe he’ll warm up to me en komt hij binnen als hij een moedige jongen is.”

Zo zie je maar, soms zit geluk in kleine dingen.

---