Op het moment dat je dit leest, is Nicolas Jaar muzikale geschiedenis aan het schrijven in Amsterdam
20 oktober 2018
De Amsterdamse Oude Kerk is het oudste nog overeind staande gebouw van de stad (anno 1306) en is gewijd aan de Sint, oftewel bisschop Sint Nicolaas van Myra. En what’s in a name, een paar weken geleden kondigde de kerk aan Nicolas Jaar te hebben gestrikt om tijdens ADE een week lang muziek te gaan maken in de kerk, als voorbereiding van een nieuwe concertreeks. We mochten even komen meeluisteren.
De Oude Kerk presenteert in mei 2019 een nieuwe concertreeks genaamd Playing The Cathedral, waarvoor nationale en internationale artiesten worden uitgenodigd om in de kerk een ‘locatiegebonden werk’ te komen componeren en, uiteindelijk, ten gehore te brengen.
We hebben het hier dan over ruimtelijke of spatiale muziek: een compositie die is afgestemd op ruimte waarin ze ten gehore wordt gebracht en daardoor zo plaats- en tijdgebonden is, dat ze niet reproduceerbaar is en alleen als zodanig in die setting bestaat. Ook de positie van de luisteraar ten opzichte van de geluidsbronnen (een orkest, of gewoon speakers) heeft invloed: door op verschillende plekken geluid uit te zenden in verschillende toonaarden, tempo of volume, ervaar je (ook door bijvoorbeeld de specifieke akoestiek van de ruimte) de muziek op iedere plek anders. Een live-registratie is dus ook niet zinvol, omdat de persoonlijke muziekbeleving van het moment totaal niet te vangen is.
Dit is op zich geen nieuw idee: klassieke muziek was precies dit voordat er opnameapparatuur bestond, of speakers waarmee het geluid overal in de zaal hetzelfde klinkt. De Duitse filosoof Walter Benjamin beschreef in 1935 hoe de mogelijkheid om kunst mechanisch te reproduceren ervoor zorgt dat ons ontzag voor de kunstvorm minder wordt (de cultuurfilosofen onder ons kunnen dat stuk hier lezen).
Dan is een tegenbeweging, die muziek wil maken die daadwerkelijk uniek is op die tijd en plaats, best logisch. Zo heeft het genre ambient (lees hier de feature die we vorig jaar erover schreven terug), het uitdagen van de ‘normale’ manier van muziek luisteren én maken als basisprincipe. Ziehier de link met Nicolas Jaar, van wie eerder dit jaar nog een compilatie verscheen onder het alter ego Against All Logic. Jaar laat zich zowel live als op plaat het liefst leiden door improvisatie in het moment en de omgeving. Ook deed hij al verschillende keren een uren durend improvisatieconcert, veelal gevuld met experimentele ambient.
De Chileens-Amerikaanse producer werkt deze ADE dus een week lang aan een compositie die (voorlopig als enige keer) ten gehore gebracht wordt op 11 mei, als première van de Playing The Cathedral-reeks en toevoeging aan het muzikale canon van de Oude Kerk. Jaar kwam afgelopen maandag aan in Amsterdam en werkt doorgaans buiten de openingstijden van de Oude Kerk, in de vroege ochtend, avond en nacht. Even over zijn schouder meekijken, zit er dus niet in. Behalve als je The Daily Indie heet.
(Tekst gaat door onder de foto)
Alles omgevend
Wanneer we (en, toegegeven: een handjevol andere pers) de enorme kerk binnenkomen, worden we meteen ondergedompeld in een langgerekte soundscape die op een of andere manier onmiskenbaar als Nicolas Jaar klinkt. Het geluid voelt als een warm bad en we snappen ineens wat Brian Eno bedoelde, toen hij deze muziek ambient noemde, naar het Latijnse ambire: alles omgevend.
We lopen stilletjes rond, bang om de magie te verstoren. Foto’s mogen niet gemaakt worden. De maestro zelf zit in trance voorovergebogen voor het grote orgel en kijkt niet op of om. Blijkbaar kwam Jaar zonder enig plan binnen en experimenteert nachtenlang met wat de ruimte hem biedt: de akoestiek, de unieke layout van de kerk en het vierduizend pijpen tellende orgel. Via een ingenieus systeem van microfoons in de pijpen hoor je het orgel terug uit omhooggerichte speakers die het geluid weerkaatsen tegen de gewelven. Dit wordt weer opgevangen door dezelfde microfoons, waardoor een feedbackloop ontstaat: ook een beproefde ambient-methode. Omgevingsgeluiden – toeristen buiten, kerkklokken en vogels onder het dak – worden net zo goed onderdeel van de muziek als Jaars voorliefde voor vreemde geluiden. Regelmatig horen we een dissonante piep of plotseling kraakt de bas op enorm volume.
We zijn hier dan wel getuige van een experiment, maar feit blijft: nieuw werk van een van de meest veelzijdige elektronische muzikanten van deze tijd wordt as we speak gecomponeerd op de Wallen in Amsterdam. Wat het eindproduct precies wordt, is nog volstrekt onduidelijk, maar dat de uitvoering op 11 mei iets bijzonders gaat worden, op deze magische plek en voorzien van een visuele show van kunstenaarscollectief Children Of The Light, is wel zeker.
De vraag is wat jij hier als lezer aan hebt. In het kort: vrij weinig. Want om er straks bij te zijn, moet je erg diepe zakken hebben. De uitvoering vindt plaats tijdens een benefietdiner, dat direct de hele concertreeks van de Oude Kerk voor de komende vijf jaar financiert. Een tafel voor acht personen kost €5.000. Dan gaat overigens wel Robert Kranenborg voor je koken.
Dat deze muziek ooit op plaat zal verschijnen, lijkt onwaarschijnlijk en druist ook in tegen het idee van het project. Wellicht wordt Jaars stuk nog eens opnieuw uitgevoerd, eventueel op een andere locatie of zelfs door een andere artiest – dit is immers ‘de nieuwe klassieke muziek’, waarin dat principe doodnormaal is. Maar is dat dan hetzelfde? Zeker is dat dit project rotzooit met wat je normale definitie van muziekconsumptie is, en de duizend gelukkigen die er straks bij kunnen zijn in de Oude Kerk krijgen dus met recht een unieke ervaring. We hopen dat er ook daadwerkelijk liefhebbers van Jaars muziek bij zijn.
Toch nog een ouwe sok met geld gevonden of viel je bonus hoger uit? Kaarten voor de uitvoering van Nicolas Jaar in de Oude Kerk zijn hier te koop.