Ólafur Arnalds: “We zijn niet onze gedachten of ideeën”
9 november 2020
Na de release van re:member in 2018 was Ólafur Arnalds ontzettend productief. Het schrijfproces van zijn nieuwe album some kind of peace was voor hem daarnaast een moment van bezinning. Het zorgde voor een transformatie, zowel in muzikale als persoonlijke zin. Hij richtte zich op een album waar hij zich voor de eerste keer volledig kwetsbaar opstelde en eindelijk de controle durfde los te laten. Met deze plaat hoopt Arnalds dat we, juist in deze chaotische tijd, even een moment van rust en vrede vinden.
“Ideeën drijven ons in de strijd als oorlogspaarden. We kunnen getuige zijn van, deelnemen aan en zelfs leiding geven in deze veldslagen, toch ontgaat hun ware betekenis ons”, beduidt Nadia Eghbal in haar essay The Tyranny Of Ideas. Ondanks dat we al gauw één met ons idee of onze persoonlijkheid worden, is het zaak juist ideeën los te zien van hun bedenker. Volgens haar geeft dat ons de vrijheid om te ontdekken wie we zijn, afgezien van hoe wij ons naar de buitenwereld opstellen.
Dit blijkt een van Arnalds belangrijkste drijfveren wanneer we de IJslander via Zoom spreken. Op zijn nieuwe album zijn we getuige van de zowel persoonlijke als muzikale reis die hij de afgelopen maanden heeft afgelegd. “Er is niets unieks aan mij of mijn reis, ik ondervind dezelfde beproevingen als iedereen. Ik worstel met dezelfde problemen, inclusief angst. Het is niet echt bedoeld als een dramatisch verhaal, misschien meer als momentopname van mijn levenspositie. Het is misschien ook wel een transformatie in de manier waarop ik dingen benader en wat me daarin drijft.”
“Ik wou het weer persoonlijk maken en muziek maken omwille van de muziek”
Wat is er veranderd? “Het afgelopen jaar besefte ik dat als ik mijn hele leven muziek wil maken, ik ervoor moet zorgen dat ik mijn eigen verhaal kan vertellen. Ik heb herontdekt waarom ik muziek maak, wat een pure uitdrukking was zonder echt doel, behalve dat ik mijn energie stak in het moment van creatie. Ik probeerde die vreugde weer te vinden, iets wat verloren kan gaan als je hyperproductief probeert te zijn en tien verschillende projecten tegelijk doet. Ik wou het weer persoonlijk maken en muziek maken omwille van de muziek.”
Hij wou dat dit album dus persoonlijk werd en dat was alleen mogelijk als hij zich open zou stellen. “Ik ben gegroeid als persoon en heb me gerealiseerd dat het oké is om kwetsbaar te zijn en dat met mensen te delen. Pas als je je echt kwetsbaar opstelt in je muziek, ontstaat de echte verbinding. Ik denk dat ik dat in het verleden een beetje miste, ik heb me vaak verborgen achter allerlei ideeën. Ik kon me als persoon daarachter verschuilen omdat het idee mij niet volledig weerspiegelde. Meestal kunnen dingen tijdens het schrijfproces onpersoonlijk worden, dus met dit album probeer ik dat om te draaien.”
Is het in deze tijden misschien ook wel belangrijker dan ooit om je zo kwetsbaar op te stellen? “Het zou bijna ongepast aanvoelen als ik op dit moment een album zou maken waar dat niet zo is. Dan zou ik een afleiding creëren. Ik wou veel liever iets creëren dat een menselijke connectie aanmoedigt door de muziek: een reis naar binnen, het vinden van die rust en vrede in muziek.” Met dit album hoopt hij dat we die zelf zullen vinden.
Om tot die rust en vrede te komen, was het voor hem nodig om de controle volledig los te kunnen laten. “Dat was een van de grote momenten van inspiratie: het besef dat je in feite nergens controle over hebt. Als het virus ons iets leert, is het dat we geen controle hebben. Het leert ons ook dat we één groot organisme zijn. Dit album is daar nog veel meer op gericht naarmate de pandemie voortduurde. Ook al werd het niet veroorzaakt door de pandemie, het gaf wel meer focus. Het idee dat je kunt bepalen waar je controle over hebt, zit hem in hoe wij reageren op wat er gebeurt. Dus deze pandemie kan plaatsvinden, dan is het vervolgens mijn keuze hoe ik daarop reageer. Ik kan ervoor kiezen om me onder een deken te verstoppen, wat ik zeker een week heb gedaan. Toch is het dan ook jouw keuze om dat niet te doen, om er met creativiteit of positiviteit op te reageren. Het is aan jou om er iets goeds van te maken.”
Elk eind betekent een begin
Het nummer Undone vormt voor Arnalds de kern van het album. Hij vond inspiratie in een quote van Lhasa de Sela: ‘De sensatie van geboren worden is hetzelfde als doodgaan.’ Hij vertelt: “De Sela is een volkszangeres die tien jaar geleden overleed. Het verhaal waar ik die quote uit heb gehaald is van haar vader, die haar dit verhaal vertelde. De reden dat ik het wilde gebruiken, is omdat we soms moeilijke overgangen doormaken in ons leven. Wanneer we evalueren of wat we denken waar of juist is kunnen we ons plotseling het tegenovergestelde beseffen Die overgang kan moeilijk zijn. Maar terwijl er iets doodgaat, wordt er tegelijkertijd een nieuw leven geboren. Toen ik dit citaat vond, had ik het gevoel dat het mijn hele idee voor dit album in een paar zinnen vastlegde. Voor mij is dat het perfecte sentiment om het album op te eindigen. Het album gaat over worstelingen, deze laatste boodschap is een soort wedergeboorte nadat ik al die dingen heb doorgemaakt.”
Een tijd van polarisatie en vereniging
Polarisatie en vereniging kenmerken niet alleen de pandemie, maar keren ook terug op zijn album. “Het grootste probleem dat de mensheid op dit moment heeft is niet het virus, maar hoe we daarmee omgaan.” Hij noemt als voorbeeld de politisering van maskers in de Verenigde Staten: “Het is een gepolariseerde strijd en dat helpt niemand. Wie gelijk heeft doet er niet eens toe, alleen al het feit dat al die meningen niet verenigd zijn, maakt het erger. Deze pandemie herinnert ons daaraan en leert ons dat oorlogen en polarisatie slecht zijn voor iedereen. We worden gedwongen om heel diep naar onszelf te kijken. Ik denk dat dat heel gezond is.”
Van belang is vooral een gemeenschapsgevoel. “We geloven zo sterk in ons individualisme. Europa is een zeer individualistische plek geworden, in veel opzichten vergeten we de gemeenschap Wat er uiteindelijk toe doet, is dat we zorg moeten dragen voor anderen. Wanneer we deze problemen hebben, wijzen ze op een groot kernprobleem: dat we om de een of andere reden allemaal geloven dat we individuen zijn en dat we als zodanig belangrijk zijn. Dat is niet per se een gezonde kijk op het leven. Het was interessant om dat te zien gebeuren terwijl ik een album maakte over in wezen hetzelfde.” Met het album vertelt hij ons namelijk: wanneer je inwaarts kijkt, kom je erachter wat daadwerkelijk belangrijk is in het leven.
Een tijd van reflectie
Deze bijzondere periode was voor Arnalds vooral ook een tijd van reflectie. Op de waarde van touren, bijvoorbeeld. “In het begin van de pandemie was het een hele uitdaging voor mij. Ik ben een gevoelig persoon, dus als er iets ergs gebeurt, heb ik vaak het gevoel dat het allemaal op mijn schouders ligt. Ik voel me vaak onnodig verantwoordelijk, wat niet echt eerlijk is tegenover mezelf, want ik kan het niet veranderen. Ik heb er geen controle over. Het was dus een uitdaging voor mij om het gevoel los te laten dat ik de dingen moest beheersen. Toch was het ook een interessante gelegenheid om opnieuw te evalueren hoe je muziek maakt. We kunnen nu niet touren, dus het dwingt ons om na te denken over wat we nog meer gaan doen. Hoe gaan we een gemeenschap rond muziek creëren, als we niet met een paar duizend mensen op het podium kunnen staan? Dat vind ik interessant.”
“Je brengt een album uit, je tourt, je brengt een album uit, je tourt. Het is een lus waarin we ons bevinden. Is dit echt de manier waarop we het voor altijd willen doen?“
En dus ging hij niet bij de pakken neer zitten toen zijn tour werd gecanceld. Integendeel. “Ik vond het logisch dat mijn tour werd geannuleerd. Ik begon er direct over na te denken en me af te vragen: waarom touren we eigenlijk? Waarom is het altijd zo? Je brengt een album uit, je tourt, je brengt een album uit, je tourt. Het is een lus waarin we ons bevinden. Dit is een kans om dat opnieuw te evalueren. Is dit echt de manier waarop we het voor altijd willen doen? En als dat zo is, waarom is het dan zo? Het is geweldig om die vragen te kunnen stellen.”
Arnalds besefte dat hij de gemeenschapszin van touren niet zo eenvoudig kan vervangen. Wat hij wel kan doen, is zijn verhaal op diverse manieren vertellen. Op die manier kan hij ook mensen bij elkaar brengen. “Concerten zijn een gelegenheid om het verhaal van de muziek te vertellen op manieren die niet mogelijk zijn met een album en het artwork daarvan. Bij een concert ben ik daar persoonlijk en ik kan je het verhaal achter het lied vertellen. Zelfs als ik dat niet doe, zie je in ieder geval mij en mijn persoonlijkheid en begrijp je de muziek misschien beter. Ik ben bezig om nieuwe manieren te vinden om dat verhaal te vertellen.” Op het moment van schrijven kondigt Arnalds een van die manieren aan: een 24-uurs online pre-listening party waarbij de plaat in elke tijdszone om acht uur precies afspeelt.
Daar ligt de komende tijd ook alle focus op. Een beslissing die niet makkelijk was. “Toen ik aan het album begon, werkte ik aan een groot Hollywood-filmproject, maar ik had niet het gevoel dat dat is wat ik wilde doen. Dat is niet het verhaal dat ik wil vertellen. Het is geen kunst om de kunst: het was kunst die iets anders diende, dat weer iets anders diende wat uiteindelijk de aandeelhouders zou dienen. Het voelde zo vreemd. Nadat ik er een maand aan had gewerkt en een uur muziek had geschreven, stopte ik en besloot dat ik me een jaar lang zou concentreren op het maken van een album en niets anders zou doen.”
Zo’n besluit nemen is eng. “In de muziek word je vooral betaald voor het maken van filmscores, niet zozeer voor streams op Spotify, maar je moet doen waar je in gelooft. Dat is precies waar ik op dat moment in geloofde. Het is wat ik nog steeds doe. Ik twijfel er niet aan dat ik in de toekomst weer filmscores zal doen, alleen heb ik op dit moment het gevoel dat ik iets te zeggen heb en dat moet nu worden gezegd.”
Wij zijn niet onze ideeën
Naast dat Arnalds de beslissing maakte om volledig voor zijn eigen muziek te gaan, realiseerde hij zich ook iets anders: dat wij als persoon vele dingen zijn.Voor hem bestaat er dan ook niet iets als een persoonlijkheid, dat is iets waar ik ook hij al over nadacht toen hij jonger was. “Toen ik klein was, woonden we in Amerika. Mijn Engels was toen niet zo sterk. Ik had een paar vrienden, en was verbaasd dat ik die had, want ik begreep niet wie deze persoon was die Engels sprak. Ik kon niet dezelfde grappen maken. Normaal gesproken was ik de grappige kerel in de klas, een die voor de leraar waarschijnlijk altijd de rare, irritante opmerkingen maakte. Ik was waarschijnlijk gewoon vervelend, toch dacht ik dat ik grappig was. Toen verhuisde ik naar een ander land. Ik wist niet hoe ik een grap moest maken in die taal of hoe ik goed met een vriend kon communiceren. Ik herinner me dat ik oprecht verbaasd was dat iemand met me wilde omgaan. Dat is nogal een uitdaging. Je hebt niet zo’n goed gevoel over jezelf. Je hebt het gevoel dat je de hele tijd doet alsof. Pas een paar jaar geleden realiseerde ik me dat je geen ander persoon bent. Je bent veel dingen, je bent niet enkel één ding.”
En zo realiseerde Arnalds zich dat we niet onze gedachten zijn. “Ik las het filosofische essay The Tyranny of Ideas. Het is de gedachte dat ideeën ons gevangen kunnen houden. Laten we zeggen dat ik bijvoorbeeld T-Pain ben, en ik het geweldige idee heb om autotune op mijn nummer te gebruiken. Dat wordt dan jouw identiteit, je begint je daarmee te identificeren. Jouw toekomstige ideeën zullen daaronder lijden. Je zult altijd het gevoel hebben dat ze moeten passen in de context van wie jij gelooft dat je bent, in plaats van open te staan voor welk idee dan ook. En die ideeën zullen je dan, vanuit het universum, overal mee naartoe nemen. Het is erg belangrijk om te beseffen dat we niet onze gedachten of ideeën zijn. Zelfs de persoonlijkheid die we hebben, zijn wij niet per se. Als we ons realiseren dat het mogelijk is om een veel bredere kijk op ons leven te hebben, kunnen we zowel betere als meer ideeën krijgen.”
De kunst is dus om dat idee los te laten: “Als je kijkt naar mensen die xenofoob zijn, die zijn zo vastgelopen op hun eigen manier van denken dat ze niet meer naar buiten kunnen kijken: ze zijn bang voor iets nieuws, dat maakt je niet gelukkig. Het zal geen geluk opleveren. Ik denk dat het de kunst is om altijd voor alles open te staan, dan zal het leven je naar prachtige plekken leiden.”
