Japanese Breakfast danst met de dood: “Ik zag hoe fragiel het leven is”

Toen Michelle Zauner in april wakker werd, was ze plots een New York Times Bestseller-auteur. Crying In H. Mart kwam binnen op nummer twee, net na het laatste boek van George W. Bush. Haar boek gaat over eten, dubbele identiteiten, eten, muziek, nog meer eten en de dood van haar moeder. Het boek is wat Japanese Breakfast ook is: indrukwekkend persoonlijk.

Tekst Daan Krahmer
Foto Peter Ash Lee

“The more personal, the more universal”, vertelt Zauner vanuit Brooklyn, twee weken voor de release van haar derde album, Jubilee, een plaat waarmee ze Japanese Breakfast naar een hoger niveau gaat tillen. “Ik heb twee albums en een boek geschreven over rouw en verlies. Ik ben nu klaar voor vreugde.”

“In kunst zoek je naar betekenis in kleine, normale momenten. Over het moment dat ik, bijvoorbeeld, de hand van mijn stervende moeder vasthoudt en over het moment daarna. Dat mijn vader de trouwring van mijn moeders hand haalt.” Zauner, in maart 32 jaar geworden, vertelt het via Zoom. Ze zit voor een vrolijke gele muur. Haar vriend tilt dozen door het huis. Zijn reflectie weerspiegelt in het glas van tientallen lijstjes. “Ik denk dat we allemaal hetzelfde zijn, vervolgt Zauner. “Mensen hebben veel dezelfde ervaringen, zonder dat we het ons realiseren. Eigenlijk zijn we voorspelbaar en saai.”

Het waren surrealistische maanden voor Japanese Breakfast. Zauner doet momenteel negen interviews per dag. Zelfs Trevor Noah wil haar spreken. Ze heeft momentum, zo voelt ze, en dat wil ze vasthouden. “Dat komt, denk ik, omdat ik een laatbloeier ben in de muziekindustrie. Ik denk dat ik dat niet wil verliezen, omdat ik zo lang geworsteld heb om op deze plek te komen. De muziekwereld is wispelturig. Ik zie hoe makkelijk het is om alles te verliezen. Ik wil het niet verpesten.” Lange tijd onderhield ze drie banen om rond te komen, nu wil ze haar moment verzilveren met een nieuwe plaat. “Ik heb dit album geschreven nadat ik de ruwe eerste versie van mijn boek af had. Het was mijn eerste boek, ik tastte in het duister. Het voelde comfortabel om terug te komen bij het vertrouwde medium van muziek. Jubilee is het trompetgeschal van de overwinning en, weet je, de plaat mocht bombastisch en vrolijk klinken.”

Jubelende popmuziek
Vrolijk klinkt de plaat zeker. Zauner verandert op Jubilee van koers. Na rouw, het overkoepelende thema op Psychopomp (2016) en Soft Sounds From Another Planet (2017), volgt op Jubilee de andere kant van het emotionele spectrum: vreugde. Single Be Sweet heeft hitpotentie, en dat hoor je vanaf de eerste seconde. Het dansbare liedje kent een opmerkelijke geschiedenis. “In februari 2018 ging ik naar Los Angeles, in mijn bagage zat Be Sweet. Ik had contact met Jack Tatum van Wild Nothing. Onze ontmoeting werd gearrangeerd door Dead Oceans. We zouden elkaar helpen om aan een album te werken, als een label date, maar Jack en ik kwamen we op het idee om een liedje te schrijven voor een popster. Misschien konden we het verkopen. Ik schreef een vrolijk popliedje en duwde mijzelf vocaal in een andere richting. Door samen te werken kwamen we tot iets totaal nieuws.” Zauner zocht meer samenwerkingen op. “(Sandy) Alex G stond hoog op het lijstje. Ik heb gevraagd of hij een liedje wilde produceren. Hij heeft een ongelofelijk oog voor popmuziek, maar hij is tegelijk een echte weirdo.”

Zo belanden jubelende momenten op Jubilee. Groots en meeslepend, swingend, maf, kleurrijk, majeur, blij. Zauner zelf wordt het blijst van de openingstrack, slowburner Paprika. “Paprika voelt het meest vrolijk. Ik ben een onrustige persoonlijkheid. Onrust heb ik nodig. Ik moet het gevoel hebben dat ik hard gewerkt heb, voordat ik tevreden over mijzelf kan zijn. En wil voelen dat de aandacht en het succes dat Japanese Breakfast krijgt ook verdiend is. Soms vergeet ik om me heen te kijken. Ik ben dan zo gefocust dat ik vergeet te genieten. Paprika is een herinnering om te genieten.”

Werken, werken, werken om momentum te verzilveren
Het harde werken werd er met de paplepel ingegoten. In Crying in H. Mart is Zauner openhartig over haar opvoeding. Ze groeide op in een prestatiegericht en nauwelijks geschoold gezin. “Mijn moeder heeft me een enorm arbeidsethos meegegeven. Ze dwong me om pianolessen te nemen. Ik ben dankbaar dat ik dat gedaan heb, omdat ik nu, in de muziek, kwaliteit van kwantiteit kan onderscheiden.” Wat ze zelf anders zou doen in opvoeding? Zauner neemt een slok water uit haar metalen Yeti-fles. “Ik hoop dat ik, als ik zelf moeder ben, meer flexibel zal zijn. Ik wil luisteren naar wat kinderen zelf willen doen, maar mijn kindertijd was anders. Anders dan mijn ouders en ik gewild hadden. Mijn moeder probeerde mij tools mee te geven die ze zelf nooit aangereikt heeft gekregen. Ze probeerde mij te geven wat in haar eigen leven ontbrak. Dat waren haar waardes. Toen ik jong was, had ik een hekel aan mijn moeder.”

Toen Zauner begin twintig was werd er een agressieve vorm van kanker bij haar moeder vastgesteld. In 2014 overleed ze na een lang ziektebed. Zauners doorbraak als muzikant viel samen met haar rouwproces. “Veel van mijn liedteksten overlappen met bepaalde fragmenten uit mijn boek. Het is bijna een uitbreiding van scenes uit Crying In H. Mart. Ik zing bijvoorbeeld in In Heaven: ‘de hond is in de war, ze loopt gewoon de hele dag wat rond, snuffelend in jouw lege kamer’. Ik probeer te laten zien hoe het eruit ziet als de hond ronddwaalt in de slaapkamer van mijn net overleden moeder.” Extreem intiem – maar daar zit Zauner niet mee. “Als ik iets maak, wil ik me niet zoveel aantrekken van anderen mensen. Crying In H. Mart is een enorm persoonlijk boek. Ik voel me altijd extra aangetrokken tot persoonlijke mensen. Hoe persoonlijker iets is, hoe universeler het kan zijn.”

Representatie
Een groot publiek lijkt zich te herkennen in het verhaal van Zauner. In Crying In H. Mart zijn er veel flashbacks, opgeschreven in hartverscheurende details. Het publiek herkent ook de worsteling die gepaard gaat met identiteit en buiten de geldende norm vallen. “Hoe je dubbele identiteiten beleeft hangt, denk ik, erg van af waar je opgroeit. Het is prachtig om een rijke geschiedenis te hebben en bij verschillende culturen te horen.” Zauner refereert aan de Koreaanse roots van haar moeder, die ze herkende in gerechten, en de Amerikaanse roots van haar vader, die ze herkende in muziek. “Maar het kan ook een gevoel van isolatie geven. Een gevoel dat je bij geen cultuur ècht thuishoort. Dat kan verwarrend zijn. De menselijke conditie houdt niet van grijs gebied. Dit is waarom ik kunst ben gaan maken, om uit te zoeken waar ik echt bijhoor.”

“Ik denk overigens dat de jongste generatie een gemakkelijkere tijd tegemoet gaat”, vervolgt Zauner, na een korte denkstilte. “De online gemeenschap maakt het veel makkelijker om contact met iemand te leggen die vergelijkbare ervaringen heeft.”

Iemand die veel voor Zauner betekent heeft is Yeah Yeah Yeahs-frontvrouw Karen O. “Ik was me er eerst niet van bewust dat al mijn helden witte mannen waren, totdat ik Karen O zag. Karen O was de eerste half Koreaanse in de Amerikaanse indierockscene. Ze weerspiegelde alles wat een Aziatisch meisje niet hoort te zijn. Er is een stereotiep beeld dat Aziatische vrouwen onderdanig, stil, volgzaam en hypervrouwelijk zijn. Karen O brak met dat beeld. Ze pijpte een microfoon, spuugde water in het publiek, durfde een badass bandleider te zijn, maar ook een teder liedje te zingen. Ik vond alles aan haar geweldig.”

We praten over de betekenis van muziek. “Het is lastig om muziek in woorden te vangen”, zegt Zauner. “Muziek raakt je. Het is gewoon een gevoel. Je voelt wanneer het raak is. Wanneer het je niet raakt, moet je blijven schaven, totdat het je wel raakt.” Muziek mag dan mysterieus zijn voor Zauner, haar gevoelens kan ze wel schijnbaar moeiteloos in woorden vangen. “Omdat ik dicht bij de dood ben geweest, voelt het alsof de dood ook heel dichtbij is. Er wordt vaak gedacht dat als je meer gezien hebt, je minder bang wordt, maar ik denk dat ik banger geworden ben. Als iemand de telefoon niet opneemt, denk ik nu dat er iets gebeurd is. Dat komt deels doordat ik gezien heb hoe snel de dood kan komen. Dood is als een golf. Je ziet hoe fragiel het leven is.”