De dood van de literatuur

De literatuur is door de eeuwen heen al ontelbare keren doodverklaard, maar bij The Daily Indie houden we er andere ideeën op na. De literatuur leeft! Zij heeft het moeilijk, maar houdt zich sterk. Steeds meer durft ze haar eeuwenoude tradities los te laten en postmodernere tijden te omarmen en daarom hebben wij besloten haar weer op weg te helpen. De muziek en de literatuur, vanouds kameraden, trekken arm in arm ten strijde. De dood of de gladiolen.

‘The internet was supposed to set us free, democratize us, but all it’s really given us is Howard Dean’s aborted candidacy and 24 hour a day access to kiddie porn. People… they don’t write anymore, they blog. Instead of talking, they text, no punctuation, no grammar: LOL this and LMFAO that. You know, it just seems to me it’s just a bunch of stupid people pseudo-communicating with a bunch of other stupid people at a proto-language that resembles more what cavemen used to speak than the King’s English.’

– Hank Moody

Hank Moody’s betoog in de Showtime hit-serie ‘Californication’ vindt veel draagvlak bij hedendaagse schrijvers, uitgevers, literatuurcritici en andere zogenaamde autoriteiten en experts. Zo beklaagde bijvoorbeeld de Amerikaanse auteur Jonathan Franzen zich erover dat ten tijde van Hemingway het uitkomen van een boek als The Old Man and the Sea (1952) een nationale gebeurtenis was, terwijl er tegenwoordig van een dergelijke impact van de literatuur op de samenleving geen sprake meer zou zijn. Allicht, het valt moeilijk te ontkennen dat met de ontwikkeling van mobiele apparaten en streaming-diensten de literatuur en het boek als medium zich meer richting de marges hebben moeten begeven, maar gestorven? Ik herinner me een Houellebecq die in 2015 met het verschijnen van zijn roman Soumission het (westerse) wereldnieuws haalde en daarmee het vuurtje onder de immigrantendiscussie in West-Europa nog eens flink aanwakkerde. Of E.L. James, wie met haar romanreeks Fifty shades of Grey (2011) niet alleen wereldwijd een publiek debat/gesprek op gang bracht over feminisme, BDSM en (seksuele) taboes, maar ook nog eens een recordaantal exemplaren wist te verkopen (dus zelfs de marginale rol van het boek als medium valt te debatteren). Tel daarbij op dat het internet stond te stuiteren na de aankondiging van een nieuwe Harry Potter later dit jaar en je kunt er niet meer omheen: over de kwaliteit ervan valt eeuwig te discussiëren, maar een impact op de samenleving hebben boeken nog altijd.

De literatuur is dus niet gestorven, maar is zij dan aan het sterven? Nee, zij verandert slechts; mede dankzij haar aartsvijand ‘het internet’, welke nu juist haar redding blijkt te zijn. Zoals het internet dat eerder voor muziek deed, brengt het nu de literatuur dichterbij de consument. Romans, verhalen en dichtbundels kunnen bijvoorbeeld digitaal in eigen beheer uitgegeven worden, en via verschillende aanbieders in verschillende internetwinkels verschijnen, zoals bijvoorbeeld bol.com. Een ander verschijnsel is die van de nieuwe, jonge uitgeverijen die sinds de economische crisis – en daarmee het instorten van de oude uitgeverijen – steeds vaker verschijnen. Paradepaardje van deze beweging is Das Mag Uitgevers, die naast het oprichten van een onvoorzien succesvol literair magazine in 2011 nu ook zijn eigen uitgeverij is begonnen, allemaal dankzij het internet. Net zoals toentertijd voor het magazine, heeft de uitgeverij in 2015 door middel van crowdfunding de financiering voor zijn nieuwste expeditie weten te verkrijgen. Drieduizend investeerders wist het te verzamelen voor een bedrag van bijna tweehonderdduizend euro. Onder deze investeerders waren Arnon Grunberg, platenbaas Kees de Koning en medeoprichter van Mojo Concerts Leon Ramakers.

Jonge goedgebekte, goedgemutste en vooral goedgeklede enthousiastelingen die met grote ogen vol mooie idealen de heersende orde aanvechten: minder boeken maar meer zorg; gratis het Ebook bij aanschaf van een fysiek exemplaar, en meer geld naar de auteur. Deze beweging is niet bang voor verandering, zij verwelkomt en veroorzaakt deze juist, door te zoeken naar vernieuwende platforms en podia. Zo waren onder anderen de Das Mag-oprichters ook grondleggers van wijlen Literaturfest, een wederom onvoorzien goed bezochte literaire talkshow. Toine Donk (Das Mag), Tim de Gier (Vrij Nederland) en Ernst-Jan Pfauth (De Correspondent) onthaalden hier lezers en schrijvers als David Sedaris, Donna Tartt, Lucky Fonz III, Spinvis en Bas Heijne in de Rode Hoed. Helaas, sinds mei 2014 is Literaturfest niet meer, maar bij Das Mag gaan ze door. Zo organiseren ze sinds 2013 het Das Mag Festival, een jaarlijks evenement in Amsterdam – en sinds 2015 ook in Gent, Londen en Berlijn – waarbij schrijvers als Herman Koch, Arnon Grunberg en Tommy Wieringa met een club van vijfentwintig lezers in gesprek gaan over hun eigen werk, of anders een boek uit de westerse canon. Ook vernieuwend is het Das Mag Zomerkamp – opgericht in 2014 en nu twee keer plaatsgevonden – waar een groep van twintig jonge aspirant-schrijvers onder begeleiding van onder meer Joost de Vries, Maartje Wortel en Anton Dautzenberg tien dagen werkten aan eigen verhalen in een afgelegen landhuis.

Philip Roth zei ooit dat niet het boek uitsterft maar de lezer, en dat lijkt een treffender observatie. De traditionele lezer die braaf zijn literatuur in de boekhandel kocht verdween met de komst van het internet en maakte kortstondig plaats voor de moderne lezer, die zijn tijd liever anders besteedde, maar aan het zwembad in Italië nog wel eens toekwam aan een spannende thriller op de e-reader. De postmoderne lezer daarentegen is betrokken en begaan en laat zich niet langer gedwee langs de zijlijn plaatsen; hij wil zich bevinden in het oog van de orkaan. Hij investeert in schrijvers en uitgeverijen, gaat met auteurs in gesprek over hun werk, bezoekt literaire avonden en waagt het bij gelegenheid ook zélf literatuur te bedrijven. Zwartkijkers zoals Hank Moody hebben gelijk over één ding: de oude zuilen van de literatuur brokkelen af, maar te midden van het puin staat de nieuwe garde al met de brokstukken in de hand, klaar om aan nieuwe bouwwerken te beginnen.