Naast de fratsen van Poetin en onrust in Oekraïne krijgen we in Nederland over het algemeen vrij weinig mee over Oost-Europa. Landen zoals Rusland, Servië, Bulgarije, en Slowakije kennen we vooral als Oostbloklanden, met bijbehorende stereotypen over depressieve, wodkaverslaafde mensen. Subroutine Records-oprichter Koen ter Heegde ziet er echter andere kansen en bouwde er zijn initiatief Yugofuturism omheen.
Tekst Valerie van Hazendonk
Foto’s van Koen Niek Hage
De gemiddelde Nederlander komt zo nu en dan vluchtig in aanraking met een willekeurige Poolse arbeidskracht, maar van écht contact komt het over het algemeen niet. Een achterdochtige observatie bij de plaatselijke supermarkt, uiteraard op veilige afstand, is waar het dan ook vaak bij blijft. We nodigen de Oost-Europeaan wel uit, maar een graag geziene gast is het niet. Liever richten we ons op Engeland en de Verenigde Staten. De muziek van daar is iets waar we nog altijd verslingerd aan zijn en ook zien als superieur aan ons eigen werk. We bieden onze overzeese voorbeelden maar al te graag een gastvrij onthaal op onze podia en radiozenders, en emuleren gewillig wat we daar zien en horen.
Tunnelvisie
Nu is het niet zo dat Nederland complete tunnelvisie heeft. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor diverse programmering. Poppodia wagen zich steeds vaker aan bijvoorbeeld Aziatische of Afrikaanse acts. En ook festivals als Le Guess Who?, Welcome to The Village en Lente Kabinet staan bekend om hun goed doordachte en diverse selectie. Toch lijkt de connectie met onze oosterburen nog nauwelijks te zijn gemaakt.
Tien jaar geleden deed Koen ter Heegde jongerenwerk in voormalig Joegoslavië, van waaruit hij ook tours boekte en begon met het opbouwen van een netwerk. Later woonde hij ook nog in Belgrado en Skopje. Zijn netwerk groeide rap en hij verloor zijn hart aan de regio. Tegenwoordig woont Ter Heegde gewoon in Rotterdam. Hij haalde al minstens sinds 2012 bands naar Nederland. In 2015 zag hij posters voor Afrofuturism Now! in WORM en begon hij met Yugofuturism, waarmee hij acts uit Centraal- en Oost-Europa en Nederland op de juiste manier probeert te cureren. De naam van het concept is een tegenhanger van ‘joegonostalgie’, een vorm van nostalgie die het oude communistische verleden van Joegoslavië verheerlijkt.
“Wat natuurlijk krom is, omdat er ook veel dingen mis waren in die tijd”, vertelt Ter Heegde. “Het zegt ook iets over mijzelf en mijn kijk op Oost-Europa. Ik wil naar de toekomst en over grenzen heen kijken. Nu is het hele idee van futurisme dat je je niet moet beperken tot een geografische regio, maar je hebt in Oost-Europa zoveel verschillende tradities, folklore en muziek. De regio wordt gekenmerkt door een enorme diversiteit aan talen en culturen. Wat ook een van de redenen is waarom ik Nederlandse bands daarnaartoe stuur; zodat ze kunnen zien hoe uiteenlopend het is en dat je per stad in compleet andere situaties terecht komt. Het is echter geen ontwikkelingswerk. Ik boek bands niet enkel omdat ze uit Oost-Europa komen, maar omdat ze iets niet-alledaags bieden wat in Nederland nog onbekend is. Door de juiste band op de juiste plek voor het juiste publiek te zetten, kun je ze iets bieden dat ervoor zorgt dat ze ook daadwerkelijk aan achterban winnen.”
Betonnen dozen
“In Skopje en Belgrado werk ik veel samen met podia en platforms. Vanwege mijn werk voor Subroutine en verschillende banen die ik heb gehad, heb ik veel ervaring met managen en boeken, maar ik ben in eerste instantie gewoon liefhebber. Livemuziek kan mij enorm enthousiast maken, vooral als ik dat op een plek zie waar ik mezelf op mijn gemak voel, wat ik in Nederland op steeds minder plekken heb. Het is steeds minder mogelijk om concerten op rare plekken te doen en er zijn steeds meer regels. Ik krijg echt jeuk op onbereikbare plekken als ik bijvoorbeeld TivoliVredenburg binnenloop.”
“Het is echt niet zo dat ik alleen maar in kraakpanden wil staan, maar er is wel een verschil tussen bijvoorbeeld een EKKO en een TivoliVredenburg. En we zien steeds meer van dat soort betonnen dozen ontstaan in Nederland. Voor veel professionele muzikanten is dat ook fijn: dingen zijn goed geregeld en er zijn veel faciliteiten. Maar beginnende bands kunnen daar van hun lang-zal-ze-leven niet spelen, die zijn financieel gezien gewoon niet aantrekkelijk. Wanneer het licht aangaat, is er al tweeduizend euro verlies gedraaid. Muziek wordt steeds meer in hokjes geplaatst waar alles perfect geregeld is. Dat is ook een van de grootste risico’s nu voor steden zoals Amsterdam, Utrecht en Rotterdam, die van oudsher juist een hele grote scene hebben met verschillende podia en veel verschillende kleuren en contexten waarin muziek plaatsvindt, dat dat soort dingen steeds minder worden georganiseerd.”
“Als je dan naar bijvoorbeeld Bratislava kijkt, is dat nou niet bepaald een plek waar toeristen naartoe gaan vanwege de Instagram-waardige straatjes. De stad is best wel grauw, met veel sociaal-modernistische architectuur. Maar juist dat trekt mij. Daar zijn wel gewoon nog steeds drie à vier podia waar bijna elke dag concerten zijn. De scene daar bestaat uit ongeveer vier-, vijfhonderd mensen die regelmatig naar experimentele muziek gaan in kleinere podia. Door heel Oost-Europa zijn er zoveel podia dat het bijna beangstigend is. Mensen staan er ook meer open voor muziek uit het buitenland, omdat er heel lang weinig muzikanten die kant op gingen. Je krijgt er goed te eten, een slaapplek aangeboden en je speelt er voor een leuker publiek, in een leukere zaal, met vaak ook leukere gages.”
Hokjes
“Ik wil bands ook naar Nederland halen en Oost-Europa insturen, omdat ik helemaal gek word van die hokjes in Nederland. Van die clichés, maar ook van de duizelingwekkende middelmatigheid die er bij vlagen in Nederland is op muziekgebied. Nu is het niet aan mij om daarover te oordelen, maar wat is nou veelzeggender? Dat in Nederland mensen die er financieel baat bij hebben, steeds toejuichen dat bandjes steeds hetzelfde traject ingaan, of dat je een tour doet door zes verschillende landen en daadwerkelijk een nieuw publiek opbouwt? De mensen die je in Oost-Europa ontmoet, hebben een andere kijk op jouw muziek. Je komt met compleet andere dingen in aanraking, waardoor je tegen grotere uitdagingen aanloopt en je harder moet werken. Maar je wordt er rijker van als mens en muzikant. Het maakt mij niet uit als er bands zijn die alles volgens het boekje willen doen, maar daar gaat mijn hart niet sneller van kloppen.”
“De mooiste tour die ik heb geboekt was, voor The Homesick. Die kwamen vanuit Engeland via Duitsland naar Polen voor drie optredens. Daarna gingen ze door naar Slowakije, Hongarije, Slovenië, Kroatië, Servië, Macedonië, Bulgarije, Kosovo… De laatste week was ik ook ingevlogen. De opkomst was echt geweldig. In Pristina was er rond het optreden een soort minifestival ontstaan waar wel vierhonderd mensen op afkwamen. Er zijn voor The Homesick toen zoveel deuren opengegaan in Centraal- en Oost-Europa. Op elk festival waar de band stond, werden ze alweer geboekt voor een volgende.”
“Door mijn netwerk kan ik in die landen nu de juiste mensen vragen om zoiets op te zetten. Die weten welke mensen die muziek leuk vinden en welke supportact ze erbij moeten zetten. Precies zoals ik in Nederland ook probeer te doen. Yugofuturism is zo een soort onderdeel geworden van de grote underground railroad van Europa. Zo kan ik bands op plekken krijgen waar ze anders nooit terecht waren gekomen. The Sweet Release Of Death bijvoorbeeld is in Nederland niet zo’n bekende band. Laatst stonden ze op Rockaway Beach Festival in Zuid-Engeland, met namen zoals Fontaines D.C. en The Jesus and Mary Chain en een hele hoop aanverwante bands die op een gigantisch hoger niveau staan. Dit was nooit gelukt via het Nederlandse traject. Dat werkt alleen maar als je op je eigen manier bezig gaat, gelooft in wat je doet en zelf ook dingen mogelijk maakt voor andere bands en liefhebbers.”
Tegendraads
“Vrijetijdsbesteding en cultuurconsumptie zijn steeds belangrijker geworden in Nederland, maar de focus ligt nu vooral bij festivals. Het grootste deel van het publiek is toch meer geïnteresseerd op dance in de breedste zin van het woord, denk ik. Iets experimenteler of avontuurlijker is niet waar de meeste mensen voor gaan. Je hebt de hele week hard gewerkt, dus in het weekend ga je met twee halfjes op naar een festival om je cultuurconsumptie voor deze maand tot je te nemen. Ik denk dat in de ons omringende landen grotere waarde wordt gehecht aan eigenheid en tegendraadsheid van muziek en cultuur in het algemeen. We houden hier toch wel van wat platter vermaak.”
“Nederland is nog altijd voornamelijk gericht op de Engelse en Amerikaanse muziek. Godzijdank beginnen we langzaamaan onze horizon wat te verbreden, maar er is nog steeds geen balans. Over Centraal- en Oost-Europa wordt vaak nog in Koude Oorlog-termen gedacht. Wij zijn politiek correcter, maar er wordt desondanks nog steeds veel onzin over deze regio’s gesproken. Alsof achter het voormalig IJzeren Gordijn Borg-achtige minions wonen die primitiever en wilder zijn. De regio wordt nog steeds gegijzeld door de beeldvorming van zestig jaar communisme post-wereldoorlog. Ik vind het heel idioot dat we daar ook in Nederland nog niet voorbij zijn.”
“Vooroordelen en stereotypering over Oost-Europa zijn nog enorm aanwezig. Een voorbeeld zijn brass-bands die allerlei dingen bij elkaar rapen en met bontjassen en rode sterren in een semi-communistisch kostuum gaan optreden, omdat het dan lekker Oost-Europees is of zo, terwijl miljoenen mensen hebben geleden onder de communistische dictatuur. Maar dan wordt bij zo’n optreden alles op één hoop geveegd als een soort Slavische massa. Ik ben echt niet zo dat ik nergens de humor van kan inzien of kan relativeren, maar dat is natuurlijk wel een beetje idioot om te doen.”
Zelf Yugofuturism meemaken? Ter Heegde is dit jaar onder andere curator bij Welcome to The Village. Samen brengen ze een collectief onder leiding van Bulat Khalilov, initiatiefnemer van het label Ored Recordings, naar verschillende podia en festivals in Nederland. Khalilov trekt met een draagbare recorder de Kaukasus door om de cultuur en tradities van volkeren zoals Circassiërs, Abchazen en Pontische Grieken vast te leggen en gebruikt dat in zijn muziek.
Ook boekt Yugofuturism regelmatig losse gigs voor bands. Check hier alle events.
