Inspired By… Mark Twain & Franz Ferdinand

In de nieuwe serie ‘Inspired By…’ gaat Cor de Jong op zoek naar de literaire inspiratiebronnen achter popsongs. Iedere maand licht hij er één schrijver of dichter uit, die op zijn of haar manier een stempel(tje) heeft gedrukt op de popmuziek. Dat kan zijn in de vorm van een citaat, een subtiel knipoogje, het terloops noemen van een titel of een naam. Deze keer staat de Amerikaanse schrijver Mark Twain centraal, bekend van Tom Sawyer en Huckleberry Finn. Hij inspireerde Franz Ferdinand tot het nummer Huck and Jim.

Illustratie: Stephanie Bloemendal

The Adventures of Huckleberry Finn (1884) van Mark Twain is misschien wel de ultieme Great American Novel. Het verhaal van de jonge Huckleberry die vlucht voor zijn alcoholistische vader en samen met de voortvluchtige slaaf Jim de Mississippi afdaalt op een houtvlot, is een metafoor geworden voor het vrijgevochten Amerika.

Het boek is een soort opvolger van zijn succesvolle jongensboek The Adventures of Tom Sawyer (1876). In dat boek kwam Huck al voor, als sidekick van de titelheld. In Huckleberry Finn zijn de rollen precies omgedraaid. Ondanks deze link, zijn de avonturen van Huckleberry van een andere aard dan die van Tom. Tom Sawyer is een wees, maar wel eentje met een duidelijke thuisbasis. Hij beleeft zijn avonturen in en om het stadje St. Petersburg, gebaseerd op Hannibal, waar Mark Twain zelf opgroeide. Tom heeft een levendige fantasie en het onderscheid tussen werkelijkheid en fictie is voor hem problematisch: wat hij in zijn  jongensboeken leest ziet hij als de norm.

Huck is vrijgevochten. Hij heeft weliswaar een vader, maar die mishandelt hem en dat leidt ertoe dat hij wegloopt en zijn omgeving wil doen geloven dat hij vermoord is. Als Tom Sawyer van huis wegloopt heeft hij dezelfde dag nog heimwee. Huckleberry daarentegen is vastbesloten om te ontsnappen aan zijn vader en wil bovendien Jim helpen bij diens poging om de slavernij te ontvluchten. Waar Tom vooral dromerig is, een rijke fantasie heeft en op zoek is naar avontuur, is Huck bezig te overleven in de wildernis. Hij gebruikt zijn fantasie hooguit voor praktische doeleinden. Hij is een vrijbuiter, maar wel eentje die voortdurend bezig is te overleven.

Als Tom Sawyer aan het einde van de roman zijn (r)entree maakt, is het contrast tussen de twee wel heel duidelijk: in plaats van de (inmiddels) opgesloten Jim op de meest eenvoudige wijze te bevrijden, staat Tom erop om dit te doen op de manier van de boeken die hij gelezen heeft. Dus moeten er touwladders, geheime tunnels en mysterieuze briefjes aan te pas komen. Hij leest zijn vriend Huckleberry de les, want die weet niet ‘hoe het hoort’. Tom vertrouwt op zijn boekenkennis en die reikt grofweg van Casanova tot de Graaf van Monte Christo. Het is avontuurlijk, maar niet erg doelmatig. Het loopt dan ook faliekant mis. Het einde van het boek is niet bepaald het sterkste deel van het boek. En het is geen toeval dat dit juist komt door de herintroductie van het personage Tom Sawyer.

Met minimale middelen
De twee jongens zijn beiden avonturiers, maar waar Tom dat doet vanuit de veiligheid van een huis en haard en met behulp van een stapel boeken, is Huck op zichzelf aangewezen. Met minimale middelen moet hij zien te overleven op zijn vlot op de Mississippi. Hij is een ontdekker en een overlever. Niet voor niets besluit hij aan het eind van het boek om het ‘Territorium’, het onbekende Westen, te gaan verkennen. Hij verpersoonlijkt de frontier, de steeds verschuivende westgrens van de Verenigde Staten.

Opvallend is ook Hucks ambivalente houding ten opzichte van Jim. Enerzijds zijn ze maatjes, anderzijds is hij zich ervan bewust dat Jims ontsnapping illegaal is. Dat leidt tot een gewetensstrijd. Moet hij ‘het goede doen’ en Jim aangeven? Of moet hij zijn gevoel volgen en Jim proberen te redden? Hij kiest steeds voor het laatste, maar grappig genoeg is dat niet vanuit overtuiging, maar vanuit intuïtie. Als Jim bijna ontdekt wordt en Huck er met een list in slaagt om hem te redden, vraagt hij zich hardop af of hij er goed aan heeft gedaan:

‘Then I thought a minute, and says to myself, hold on; s’pose you’d a done right and give Jim up, would you felt better than what you do now?  No, says I, I’d feel bad—I’d feel just the same way I do now.  Well, then, says I, what’s the use you learning to do right when it’s troublesome to do right and ain’t no trouble to do wrong, and the wages is just the same?  I was stuck.  I couldn’t answer that.  So I reckoned I wouldn’t bother no more about it, but after this always do whichever come handiest at the time.‘

Later komt hij opnieuw in de verleiding. Hij schrijft zelfs een brief naar mevrouw Watson, de voormalige ‘eigenaar’ van Jim, maar hij kan er niet toe komen die te versturen:

‘I took it up, and held it in my hand.  I was a-trembling, because I’d got to decide, forever, betwixt two things, and I knowed it.  I studied a minute, sort of holding my breath, and then says to myself: “All right, then, I’ll go to hell”—and tore it up.‘

Het hart is een beter moreel kompas dan het verstand, lijkt Mark Twain te willen zeggen. En dat is een statement dat vandaag de dag eigenlijk best actueel is. Dat de figuren van Huck en Jim in elk geval vandaag de dag nog altijd tot de verbeelding spreken, blijkt wel uit het nummer Huck and Jim uit 2018, van Franz Ferdinand.

Franz Ferdinand – Huck and Jim

Sitting by the window, she’s
Sitting by the door, her
Nose upon the window is cold
Nails upon the window breaking
Nails upon the door
Looking through the window no more

No, no more
No more

Some fun, look dumb
Put a stone in the musical window
She don’t buy high time
Disco, won’t you leave me alone
Down, she won’t go
She can’t fit through a typical door

No way-oh (no way-oh)
No way-oh (no way-oh)
No way-oh (no way-oh)
No way

We’re going to America
We’re gonna tell them about the NHS
When we get there we’ll all hang out
Sipping 40’s with Huck and Jim

Everywhere sham Bohemians
Hello! magazine bohemians
Terminal chancers who loathe
The privileged who loathe their privilege
The skin upon the custard is hard
Yes, it’s hard

Flat scum, you got some
Hanging from a toe in a tenth-floor window
Pass out, no bar
There’s no theoretical look down
There is no down
Something’s gone and you’re missing it now

No way-oh (no way-oh)
No way-oh (no way-oh)
No way-oh (no way-oh)
No way

We’re going to America
We’re gonna tell them about the DSS
When we get there we’ll all hang out
Sipping 40’s with Huck and Jim, yeah

Plezierig voornemen
‘Sipping 40’s with Huck and Jim’ wil zoveel zeggen als grote glazen bier achterover slaan met de hoofdpersonages van Huckleberry Finn. Dat is best een plezierig voornemen. Lekker naar Amerika en pilsjes lurken met twee personages uit een Great American Novel. Fantaseren over zoiets, dat is eigenlijk iets wat je verwacht van Tom Sawyer, voor wie fictieve personages levende wezens zijn…

Waar gaat dit nummer over? Het eerste couplet gaat over een vrouw. De zinsnede ‘Nails upon the window breaking/ Nails upon the door’ doet vermoeden dat ze opgesloten is, of zich opgesloten voelt en dat ze probeert te ontsnappen. Is ze een gevangene? Of eerder een patiënt? Misschien zelfs een psychiatrische patiënt? ‘She can’t fit through a typical door’ lijkt iets in die richting te suggereren.

In het refrein is er opeens sprake van ‘we’ en die hebben op het eerste gezicht niet zoveel te maken met de vrouw over wie het in de eerste coupletten ging. De enige mogelijke link zit ‘m in de verwijzing naar de NHS, de National Health Service, het Britse zorgsysteem waarop streng bezuinigd is, evenals overigens op de National Health Care, de Amerikaanse tegenhanger. De DSS die later in het nummer genoemd wordt, is de Franse pendant.

Zanger Alex Kapranos verklaarde in een interview met Rolling Stone: ‘We love the NHS and it’s being dismantled in the U.K., and it’s what I talk about with a lot of my American friends, the idea of health care and the idea that it’s the heart of civilization.’ Het ontmantelen van de gezondheidszorg staat gelijk aan het ontmantelen van de beschaving. En dat lijkt de ware betekenis van ‘sipping 40’s with Huck and Jim’. Dat is niet een idyllisch vooruitzicht, een soort Tom Sawyer-achtige fantasie, waarbij de grens tussen werkelijkheid en fictie voor het gemak maar even opzij wordt geschoven. Nee, het is een terugkeer naar een gevaarlijke omgeving, waar je je op een houtvlot moet zien te redden, temidden van gevaren die je omringen.

Deze serie wordt in samenwerking gemaakt met onze literaire partners van Karakters.

---