Mark E. Smith is niet meer en daarmee is The Fall niet meer, één van de invloedrijkste rockbands van de afgelopen decennia. De immer dwarse en recalcitrante Smith werd zestig jaar oud. Hits werden er nooit gescoord, maar de invloed van The Fall zie je overal terug.

Tekst Bart Breman

Smith’s doodsoorzaak is nog niet bekend, maar het afgelopen jaar ging zijn gezondheid rap achteruit. Verhalen over infecties en problemen met zijn luchtwegen staken de kop op en hij ging er steeds slechter uitzien. De jarenlange enthousiaste inname van amfetaminen en alcohol zal niet geholpen hebben. Maar blijven spelen deed The Fall en Smith trad op in een rolstoel, als het niet anders kon. Veertig jaar schreef Smith muziek. Om zaken als beroemdheid gaf hij weinig, hij leek het zelfs te verafschuwen. Popliedjes kon hij wel schrijven, maar hij vertikte het. The Fall moest schuren, irriteren en pijn doen.

Zo was de muziek van The Fall en zo Mark E. Smith zelf ook. In 1976 begon hij de band na het zien van een optreden van The Sex Pistols, en het bleef zíjn band. Bandleden hadden simpelweg te doen wat Smith wilde en niet anders. Ze bleven dan ook nooit erg lang. Op de 32 platen die The Fall uitbracht speelden meer dan zestig muzikanten mee. “If it’s me and yer granny on bongo’s, it’s The Fall”, zei Smith ooit. Smith pushte bandleden tot het uiterste en nog vaker iets verder. Er werd niet of nauwelijks gerepeteerd, mensen moesten plotseling van instrument wisselen of de stemmingen van instrumenten werden stiekem veranderd. Wie het er niet mee eens was, kon vertrekken. Soms werden er mensen ontslagen om nog minder. Een soundengineer die een salade als diner bestelde, werd om die reden ontslagen. Smith was lang niet altijd even sympathiek. Maar daar ging het ook niet om. “Rock ’n roll was”, zo liet hij ooit optekenen, “net zo lang op een instrument rammen totdat je er iets bij voelde.”

En dat had een enorm effect. The Fall is zonder overdrijven het ijkpunt voor elk Brits bandje met een gitaar. Volgens fan en radioinstituut John Peel was The Fall een unicum: altijd anders en altijd hetzelfde. Gelijk had ‘ie natuurlijk. Bij The Fall ging het om herhaling. Een tot in de treurnis herhaald gitaarriffje en hamerende drums als omlijsting voor Smiths zwartgallige teksten. Op één van hun beste platen, Hex Enduction Hour uit 1982, speelt de band zich het snot voor ogen op slecht gestemde gitaren en twee drumstellen, terwijl Smith in even literair als archaïsch Engels van zich afsnauwt. Want echt zingen werd er niet gedaan. Smith declameerde: snerende praatzang, met lang uitgerekte woorden en veel ‘uuhs’.

Juist in de ogenschijnlijke eentonigheid zit het karakter van de band verstopt. Later, als Smith’s eerste vrouw Brix meespeelt, wordt de band toegankelijker en zelfs ietsje poppier. Het levert prachtige platen als This Nations Saving Grace op. Maar de postpunk blijft grillig en onvoorspelbaar. In de jaren negentig flirten ze met dance en electronica. Waar iedereen naar rechts wil, gaat Smith lekker naar links. Zo blijft hij scherp en creatief. Het leverde misschien geen hits op, maar wel veel erkenning. Van Blur tot Suede: de hele Engelse Britpop noemt The Fall als inspiratiebron, maar ook een act als LCD Soundsystem is er sterk door beïnvloed. En dat schurende, nonconformistische hoor je eigenlijk in elk dwars gitaarbandje.

Met Mark E. Smith verdwijnt een echt originele muzikant. Iemand die niets gaf om populariteit, hitlijsten en misschien niet eens om zijn publiek. Maar wel om de muziek. Daarmee inspireerde hij – misschien wel tegen wil en dank – een generatie aan bands en fans.